Zwart-witfotografie - de juiste instelling voor een speciaal effect - FIV

Alle katten zijn ‘s nachts grijs, zoals het gezegde luidt. Wat hier bedoeld wordt is de wazige waarneming van het menselijk oog in de tijd tussen zonsondergang en volledige duisternis. In de fotografie zoeken de fotografen van de zwart-witfotografie juist naar dergelijke lichtomstandigheden en bewijzen zij met indrukwekkende foto’s dat voorwerpen ook met deze twee basiskleuren expressief kunnen worden afgebeeld.

Overview hide

Zwart en wit als de essentie van de voorstelling van voorwerpen

Kleuren zorgen voor afwisseling, en dat geldt ook voor effecten in de fotografie. Voor sommige fotokunstenaars is het echter juist het meest wenselijke effect om het zonder kleur te doen. Alleen zwart en wit “tekenen” het karakter van het model in de opname, waardoor een silhouet scherp uitkomt of zachte contouren bijna versmelten met een schaduwrijke achtergrond. De kunst is om alle kleur behalve zwart en wit uit de opname te verwijderen. In plaats daarvan verandert een monochrome toon in de verschillende gradaties van contrast de focus op een fotografisch object.

Lijnen, structuren en vormen, contrasten en accenten blijven de essentie van een situatie. Deze treden op de voorgrond en hebben een veranderd emotioneel effect op de kijker door de afwezigheid van andere kleuren. Filosofisch gesproken betekent een geslaagde zwart-wit foto een terugkeer naar het essentiële. Dit doel leidt ook tot een ander perspectief voor de fotograaf zelf. Hij moet mentaal alles blokkeren wat voor zijn camera kan afleiden van de essentie van zijn beeld. Een te scherpe lichtinval van één kant zou de beoogde schaduw voor of op het voorwerp kunnen verstoren. Een te zwakke lichtaccentuering zou het silhouet, de algemene vorm doen vervagen of onscherp maken.

Zwart-wit fotografen verdoezelen kleurfouten niet

Ondanks al het enthousiasme voor zwart-wit fotokunst zijn er natuurlijk ook sceptici. Zij insinueren dat een zwart-witopname hoogstens kleurfouten zou verdoezelen en opnamefouten zou corrigeren. Wel, ja, fotografen gebruiken deze kleurentruc wel, maar lang niet allemaal en zeker niet uit principe. Door hun focus op licht en schaduw hebben fotografische kunstenaars geleerd om mentaal kleur te blokkeren wanneer ze naar de wereld kijken, lang voordat een object een foto wordt. Zij zien anders, zij denken anders en zij beoordelen ook licht, schaduw, kleur en perspectief onafhankelijk van hun eerste, directe blik. Zulke fotografen kunnen met recht laterale denkers of abstracte kunstenaars worden genoemd. Het is gewoon dat hun abstractie terugleidt van de weloverwogen zienswijze naar de essentie.

Kleine details moeten van tevoren nauwkeurig in een zwart-witbeeld worden bedacht of er opzettelijk uit worden gewist. Bij menselijke modellen voor zwart-witfoto’s moeten delen van het gezicht of het lichaam in een zo gunstig mogelijk contrast met andere delen van de foto worden geplaatst. Alleen op deze manier is het mogelijk om alle expressieve kracht van licht, schaduw, beweging en vorm artistiek samen te vatten met slechts twee kleuren.

Waarom zwart-wit beelden zo’n sterke interpretatieve kracht hebben

Wie een zwart-witfoto bekijkt, voelt zich nostalgisch geraakt of emotioneel geroepen tot een poging tot interpretatie. De nostalgici zijn zij die nog de expressiviteit van oude foto’s ervaren, uit zulke oude tijden toen kleurenfotografie nog niet eens een gedachte was. De tolken daarentegen begrijpen een boodschap die uitgaat van het voorwerp, zijn omgeving en de contrasterende compositie. De zwart-witfotografen zelf zouden om beide standpunten glimlachen: vanuit hun standpunt is de vermeende diepzinnige boodschap niets meer dan een met succes vastgelegd moment, een picturaal-artistieke symbiose van licht, schaduw en voorwerp.

Het is echter zeer wel denkbaar dat een fotografisch kunstenaar zich voor zijn opname laat inspireren door een onbewuste boodschap, die hij met de foto overbrengt op de toeschouwer. De nadruk ligt echter op onbewust, want de bewuste keuze van zwart-wit motieven is meer technisch van aard. Zoals schilders met hun schilderijen een verhaal vertellen, zo beschrijft een zwart-wit foto de schoonheid van het leven, van een klein of veelomvattend detail ervan. In die zin dat de kijkers erdoor tot gedachten, gewaarwordingen en in het beste geval een enthousiaste verwondering worden gebracht, heeft deze fotografische techniek haar doel bereikt. Het legt de essentie van een object vast als een compositie van licht en schaduw.

Fotobewerking: Zwart-wit foto’s bewerken?

Visionairs kunnen alleen in de directe zwart-wit opname vastleggen wat het moment mogelijk maakt voor de visie. De nabewerking van de contrasten maakt van dit vastgelegde moment een optische “vertaling”, en toont zo aan buitenstaanders wat de fotograaf eigenlijk wilde vastleggen. De persoonlijke kijk op een voorwerp kan en moet artistiek zo worden bewerkt dat juist de inspiratie mogelijk wordt die een gewone foto onderscheidt van een emotioneel aantrekkelijk zwart-wit beeld.

Het mag niet worden onderschat dat zelfs in de meest perfecte digitale setting een camera slechts emotieloos vastlegt wat zich recht voor zijn lens bevindt. De zuivere werkelijkheid komt echter meestal niet overeen met de werkelijke kracht van de weergave van foto’s in zwart-wit. Het is alleen de artistieke wil van de fotograaf die licht en schaduw vervolgens zo ensceneert dat uit pixels en contrasten een vorm ontstaat. Overigens is de nabewerking van zwart-witfoto’s niets anders dan de eigen interpretatie van de kunstenaar, die hij in het beste geval vervolgens bij de toeschouwer stimuleert.

Zwart-wit fotografie wordt verkozen door fotografische kunstenaars die, door een abstracte kijk op de dingen, hun essentie zichtbaar maken voor de toeschouwer. Noch worden fotografische fouten verdoezeld, noch worden diepzinnige boodschappen opzettelijk opgenomen. Het afzien van kleuren en het spel met licht en schaduw komen veeleer overeen met een visie die de fotograaf had bij de keuze van zijn object. Als de opname geslaagd is door vaardige fotografie en goede nabewerking, voelt de kijker zich door de visie aangezet tot een emotionele interpretatie.

Meer spannende artikelen voor de juiste camera-instelling